احکام قضایااحکام قضایا یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به معنای نسبت‌های بین دو قضیه متلازم از لحاظ صدق و کذب است. ۱ - توضیح اصطلاحگاهی میان دو قضیه از لحاظ صدق و کذب، نوعی تناسب و ارتباط وجود دارد، به گونه‌ای که اگر صدق یا کذب یکی از آن دو معلوم باشد می‌توانیم به صدق یا کذب قضیه دیگر حکم کنیم. این نوع قضایا در اصل موضوع و محمول مشترک‌اند و اختلاف آنها در موارد ذیل است: ۱. موضوع یا نقیض موضوع یکی از دو قضیه، محمول در قضیه دیگر است و محمول یا نقیض محمول قضیه اول، موضوع قضیه دوم است. قضایای عکس و عکس نقیض، مصداق این موردند. ۲. اختلاف دو قضیه در کمّ و کیف یا یکی از این دو است بدون اینکه جای موضوع و محمول عوض شده باشد. منشا قضایای متناقض، متداخل، متضاد و داخلتان تحت تضاد، همین اختلاف است. ۳. به جای موضوع و محمول یا یکی از این دو، نقیض آن در قضیه دیگر آمده است. قضایای منقوض از این قسم‌اند. ۴. فقط جهت دو قضیه متفاوت است. این اختلاف باعث ایجاد نسبت تباین، عموم و خصوص من وجه و یا عموم و خصوص مطلق میان دو قضیه می‌شود. نسبت‌های یاد شده را مناسبات قضایا و یا احکام قضایا می‌گویند. وجه اینکه در منطق به بحث احکام قضایا توجه می‌شود، این است که در بسیاری از موارد، اثبات مطلوب به نحو مستقیم، دشوار و بلکه در بعضی موارد غیرممکن می‌شود. در این موقع، استدلال‌کننده در صدد اثبات قضیه دیگری بر می‌آید که با مطلوب، نوعی ملازمه و مناسبت دارد، بدین صورت که از صدق قضیه اثبات‌شده؛ به لحاظ ملازمه و مناسبت به صدق یا کذب قضیه مطلوب، و یا از کذب آن به کذب یا صدق مطلوب پی می‌برد. در بعضی آثار منطقی، علاوه بر مباحث تناقض، عکس مستوی و عکس نقیض، لوازم شرطیات نیز در احکام قضایا مندرج شده است. بعضی معتقدند عکس، از احکام قضایا نیست، بلکه از قواعد استنتاج مباشر بوده و در مباحث قیاس باید مطرح شود. [۱]
فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال‌المیزان، ص۷۶.
[۲]
قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۱۱۸-۱۳۸.
[۳]
مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۲۰۳.
[۴]
خوانساری، محمد، منطق صورى، ص۱۱۵.
۲ - پانویس
۳ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «احکام قضایا»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۰/۲۷. رده‌های این صفحه : اصطلاحات منطقی
|